Refnan di koral ta na peliger
Kiko ta pasando?
E oséanonan ta mundialmente bou di preshon: kambio di klima, polushon, dimas piskamentu i hopi mas. Den e último 30 añanan, kasi mitar di tur koral a disparsé. Si nos sigui asina, den 30 aña nos lo por pèrdè nos refnan di koral.
Den e último añanan, mundialmente e salú di refnan a deteriorá masha lihé. Kambio di klima ta e menasa mas grandi pa koral. Un di e konsekuensianan ta kalentamentu di planeta, e awa di laman ta birando mas kayente. Un oumento di solamente algun grado por pone ku koralnan ta muri. Pero un oumento den tormenta, sekura, oséano ku ta bira mas ásido, tur komo resultado di un klima ku ta kambiando, tambe ta impaktá refnan di koral.
E ser humano tambe ta kousa otro menasanan, manera piskamentu dimas i piskamentu ku klapchi. E piská ta hopi importante pa e ref. E ta ten’é nèchi limpi dor di kome lima for di e koral.Si piskánan ku ta kome lima disparsé for di e ref, lima por krese lihé riba e koral i mata esaki. Si nos sigui piska di un manera no-sostenibel i e laman sigui bira mas i mas bashí, e kalidat di e koralnan tambe lo deteriorá. Lamentablemente reda di piska, trampa pa piská i otro material ku piskadónan ta usa, tambe por destruí koral.
Polushon di awa tambe ta un menasa grandi pa koral. E ta hopi frágil i por muri ora e drenta den kontakto ku awa kontaminá òf sushi. Na e momentu aki, un gran kantidat di plèstik, awa di riol i awa sushi ta terminá den oséanonan tur dia. Ademas, koralnan ta adaptá na biba den awa ku tiki nutriente, pues èkstra nutriente ku ta yega den awa pasobra nos ta laga awa sushi kore drenta laman, tambe ta stimulá e lima pa krese hopi mas lihé i mata e koral.

Ref di koral. © Casper Douma / WWF-NL
Dikon ta importante pa protehá koral?
Koral ta un nòmber kolektivo pa bestianan di laman ku ta hopi chikí. E bestiana di laman aki tambe ta konosí komo polip i hopi biaha nan ta biba den kolonia. E kolonianan aki ta forma e koral, manera brain coral òf fan coral. Tur e koralnan aki huntu ta forma un ref di koral. Refnan di koral ta eskondite i kultivo pa mamíferonan marítimo, pa asina nan por kontribuí na biodiversidat i, por ehèmpel, mas piská. Refnan di koral ta purifiká e awa i nan ta ekselente protektor di kosta ora wer ta ekstremo, por ehèmpel.
Algun piská ta biba den laman hanchu ora nan ta adulto, pero nan ta bini spesífikamente na e refnan di koral pa reprodusí. E piská yòn por krese seif einan. Ora e ta sufisientemente grandi, e ta bai laman hanchu. Na su turno, e lo regresá na e ref kaminda na un manera seif e por depositá su webunan. Sin refnan di koral, hopi otro espesie di animal tambe lo disparsé.
WWF ta trahando huntu ku piskadónan i gobièrnunan riba solushonnan manera piskamentu sostenibel i zonanan kaminda ta prohibí pa piska.Den Karibe Hulandes, WWF ta trahando aktualmente riba un sistema nobo di trata awa sushi. Komo resultado, lo no ta bai tin mas awa sushi den laman. WWF tin proyektonan mundialmente pa protehá e refnan di koral. Esaki ta sosodé huntu ku e poblashon. Refnan di koral ta ser protehá den hopi área, yamá Áreanan Marino Protehá, manera na Oustralia i rònt di islanan den Karibe. Lesa mas tokante un otro proyekto di WWF pa protehá e refnan di koral: The Coral Reef Rescue Initiative.

Refnan di koral na Boneiru. © WWF-NL / Pieter de Groot
E koral
Un ref di koral ta un reserva natural, manera un mondi. Meskos ku bo no por tin un mondi sin palu, un ref di koral no por eksistí sin koral. Tur hende sa kiko un palu ta. Pero kiko ta un koral?
Koralnan no ta mata ni piedra, pero ta bestianan chikitu. E bestianan aki, konosí manera polip, huntu ta forma un ‘kas’ di kalki, ku mayoria biaha ta krese hopi pokopoko. Diferente koral huntu ta ser yamá ref di koral. Masha hopi bestia di laman ta biba einan. Koral ta eksistí den kantidatnan, formanan i tamañonan ku bo no por imaginá. Algun tin e forma manera kachu di biná, otronan ta forma un sorto di tapeit; tin esnan ku parse mushroom òf mata. Aparte di e konosido koralnan duru, tin tambe koralnan moli. E fluho i spesialmente e lus tambe ta influensiá e forma di e koralnan.
Un paraiso pa animalnan
Kasi un kuarta parti di tur piská i otro bestianan di laman, ta biba rònt, den òf p’afó di e refnan di koral. Nan ta haña nan kuminda aki i nan ta usa e hukinan, burakunan i e gangnan pa pone nan webu na un manera seif òf pa skonde pa nan enemigunan.
Hopi kuminda pa hende
Miones di hende ta dependiente direktamente di refnan di koral saludabel. Nan ta piska einan pa nan pan di kada dia.
Protektor natural
Olanan grandi por kousa daño konsiderabel na nos kostanan. Koralnan saludabel ta garantisá ku olanan ta baha velosidat bou di laman, te ku 97%!
E faktor wow
Refnan di koral saludabel ta atraé miones di personanan ku ta snòrkel i sambuyadonan rònt mundu tur aña.